DZIESIĘĆ LAT MIĘDZYNARODOWEGO FESTIWALU IM. KRZYSZTOFA PENDERECKIEGO – POZIOM 320 W ZABRZU
Festiwal zainaugurował swoją działalność 22 października 2013 roku, towarzysząc obchodom jubileuszu 80. urodzin Profesora Krzysztofa Pendereckiego, który świętowaliśmy w obecności samego Patrona wydarzenia. Po uroczystym zasadzeniu drzew wiśni japońskiej ‒ daru Ambasadora Japonii – przywitaliśmy Profesora 320 metrów pod ziemią, w Kopalni Guido, jego Entratą na instrumenty dęte blaszane i kotły. Następnie, po wmurowaniu sygnowanego przez Kompozytora kamienia, nomen omen węgielnego, zaczęliśmy pisać historię Festiwalu polską premierą wersji kwintetowej utworu Mistrza o symbolicznym tytule Kartki z nienapisanego dziennika. Na tej premierze się jednak nie skończyło – w trakcie koncertu finałowego miałem bowiem zaszczyt poprowadzić pierwsze polskie wykonanie jego Adagia na smyczki. Premierowe były również interdyscyplinarne i multimedialne interpretacje muzyki Pendereckiego realizowane w kolejnych latach przez takich artystów jak performer Daniel Stryjecki czy grupa Art Color Ballet. Nie zabrakło również niestandardowych aranżacji jego utworów, m.in. na grupę perkusyjną czy organy elektroniczno-akustyczne Camerona Carpenter. Najbardziej doniosła było jednak pierwsza prezentacja Concertino per tromba e orchestra K. Pendereckiego która odbyła się w serii światowych prawykonań. Interpretacja zamówionego przez Sinfoniettę Cracovię dzieła zaproponowana przez Gàbora Boldoczkiego odbiła się szerokim echem w świecie muzyki, co zaowocowało późniejszym występem krakowskiej orkiestry i węgierskiego trębacza w wiedeńskim Konzerthaus, oraz nagraniem dla Sony Classical płyty nagrodzonej International Classical Music Award i nagrodą niemieckiego przemysłu fonograficznego ECHO Klassik. Zgodnie z interdyscyplinarnym profilem Festiwalu również muzyka innych twórców była prezentowana w formie multimedialnych przedstawień z udziałem takich wykonawców jak Polski Teatr Tańca (Święto wiosny), ekwilibrystyczna grupa ruchu Teatr Ocelot (Bolero), Wojciech Pszoniak i Edward Lutczyn (Historia żołnierza). W trakcie czwartej edycji Festiwalu podziemia Kopalni Guido przeistoczyły się zaś w scenę operową, na której miała miejsce polska premiera opery Grigorija Frida Dziennik Anne Frank zrealizowana przez amerykańską reżyserkę Rebekę Rotę, zaś trzy lata później w przestrzeń teatralną do wystawienia Kontrabasisty Sueskinda w kultowej interpretacji Jerzego Stuhra. W roku 2017 tradycje te kontynuowała Irina Titova, która zinterpretowała piaskowymi impresjami wizualnymi Wariacje Goldbergowskie Jana Sebastiana Bacha w wykonaniu samego twórcy ich legendarnej aranżacji – Dymitra Sitkowieckiego i jego Tria. Z kolei w roku 2019 występowi Shanghai Quartet towarzyszył Body Painting Performance Art Color Balletu. W poszukiwaniu nowych brzmień twórca sonoryzmu – Krzysztof Penderecki nie ograniczał się li tylko do wynajdywania nowych technik wykonawczych: stworzył własny, nowy, gigantyczny instrument perkusyjny. Prezentacja skonstruowanego z rur PCV tubafonu była przyczyną festiwalowej tradycji przedstawiania unikatowych instrumentów, takich jak theremin ‒ jeden z pierwszych w historii elektrofonów elektronicznych czy zrekonstruowana na podstawie szkiców Leonarda da Vinci viola organista lub harmoniką szklana – verrofon. Dzięki multimedialnemu profilowi Festiwalu, realizowanego w otwartej formule i wyjątkowej scenerii, udało nam się dotrzeć do szerokiego kręgu publiczności – w tym do dzieci i młodzieży, zaś we współpracy z Europejskim Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach promowaliśmy młodych wykonawców. Powstał też w Zabrzu mural inspirowany szatą graficzną rękopisów Pendereckiego oraz inne nawiązujące do nich prace, które wystawiane były na podziemnych wystawach, zaś kwartet Dafo wykonał kompozycje Patrona na koncercie w kompletnych ciemnościach. Spośród najciekawszych wydarzeń towarzyszących minionych lat wymienić trzeba również projekcję filmu Anny Schmidt Droga przez labirynt poświęconego Patronowi Festiwalu, spotkanie z Elżbietą Penderecką oraz promocję książki Pendereccy. Saga rodzinna, czy też urodzinowe Penderecki Jam Session. Po ogromnym sukcesie finału czwartej edycji, który odbył się po raz pierwszy w malowniczej, postindustrialnej scenerii Sztolni Królowa Luiza tam właśnie, na zakończenie piątej, jubileuszowej odsłony Festiwalu, ponad 200 artystów wykonało monumentalne dzieła Krzysztofa Pendereckiego – VII Symfonię Siedem bram Jerozolimy – pod batutą samego Kompozytora. Szczególnie w pamięć zapadł ostatni występ Krzysztofa Pendereckiego w charakterze dyrygenta w trakcie finału szóstego Festiwalu. Maestro poprowadził wtedy Chór Filharmonii Narodowej we fragmencie swojej Missy Brevis, utworu który dwa lata później zabrzmiał w wykonaniu tegoż zespołu na pożegnanie Mistrza w trakcie uroczystości pogrzebowych, 29 marca 2022 roku w kościele św.św. Piotra i Pawła w Krakowie.
W ciągu dziesięciu lat istnienia Festiwalu zostały na nim wykonane następujące kompozycje Krzysztofa Pendereckiego: Cadenza per viola sola, Suita na wiolonczelę solo, Capriccio per tuba, Preludium na klarnet solo, Trzy miniatury na klarnet i fortepian, Duo concertante na skrzypce i kontrabas, Serenata na trzy wiolonczele, Serenata na trzy wiolonczele w wersji na trzy kontrabasy, Trio smyczkowe, Kwartet smyczkowy nr 1, Kwartet smyczkowy nr 2, Kwartet smyczkowy nr 3 Kartki z nienapisanego dziennika, Der unterbrochene Gedanke na kwartet smyczkowy, IV Kwartet smyczkowy, Kwartet klarnetowy Abschied/Pożegnanie, Kwartet na klarnet i trio smyczkowe Abschied/Pożegnanie, Kwartet na klarnet i trio wmyczkowe Abschied/Pożegnanie (w wersji na flet), Kwintet smyczkowy Kartki z nienapisanego dziennika (pierwsze polskie wykonanie), Sekstet, Entrata na instrumenty dęte blaszane i kotły, Trzy utwory w dawnym stylu (w wersji oryginalnej na orkiestrę smyczkową oraz w premierowych aranżacjach/impresjach na kwartet smyczkowy, kwintet smyczkowy, violę organista, organy, tubafon i grupę perkusyjną, flet prosty), Actions For Free Jazz Orchestra, Agnus Dei na orkiestrę smyczkową, Adagio na orkiestrę smyczkowa (pierwsze polskie wykonanie), Sinfonietta per archi, Sinfonietta nr 2 Abschied/Pożegnanie (w wersjach na klarnet, flet i flet prosty), Sinfonietta nr 3 Kartki z nienapisanego dziennika, Serenada na orkiestrę smyczkową, Concertino per tromba e orchestra (w cyklu światowych prawykonań), Koncert podwójny na skrzypce, altówkę i orkiestrę, Anaklasis, Adagio z opery Paradise Lost, IV Symfonia Adagio, VII Symfonia Siedem bram Jerozolimy, Missa Brevis, Te Deum.
Powyższe utwory interpretowalī takie zespoły oraz tacy artyści jak:
Krzysztof Penderecki, Rafael Payare, Friedrich Haider, Jurek Dybał, Julian Rachlin, Dmitry Sitkovetsky, Igor Malinovsky, Sarah McElravy, Gàbor Boldoczki, Michel Lethiec, Isaac Rodriguez, Itamar Golan, Natsuko Inoue, Arto Noras, François Salque, Martin Grubinger, Cameron Carpenter, Anna Maistriau, Wim van Hasselt, Andre Cazalet, Hervé Joulain, Julien Dugers, Andrea Zucco, Nicolò Eugelmi, Maria Chirokilyjska, Rupert Schöttle, Saskia Lethiec;
Iwona Hossa, Karolina Sikora, Anna Lubańska, Adam Zdunikowski, Piotr Nowacki, Maciej Tworek, Sławomir Chrzanowski, Sławomir Zubrzycki, Paweł Wajrak, Ryszard Haba, Adam Bogacki, Jarosław Jastrzębski, młodzi artyści Europejskiego Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego: Marta Gabriela Nagawiecka, Marta Kordykiewicz;
Talich Quartet, Shanghai Quartet, Kwartet DAFO, Kwartet Śląski, Storioni Trio, Sitkovetsky Trio, Atom String Quartet, Big-Band Instytutu jazzu AM w Katowicach;
Chór Filharmonii Narodowej, Chór Filharmonii Krakowskiej; Orkiestra Filharmoniczna z Essen, Sinfonia Varsovia, Orkiestra Filharmonii Zabrzańskiej, Orkiestra Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa Sinfonietta Cracovia;
Art Color Ballet, Polski Teatr Tańca z Poznania, artyści sztuki ruchu – Teatr Ocelot, Rebekah Rota, Ewa Wycichowska, Daniel Stryjecki, NIETAK, Bartosz Sikorski, Irina Titova; Wojciech Pszoniak, Jerzy Stuhr, Sławomir Holland, Edward Lutczyn.
Wśród najciekawszych imprez towarzyszących prym wiodły: Sonorystyka barw – wystawa prac Bartosza Sikorskiego, Portret Artysty – konkursowa wystawa fotograficzna (kurator: Marek Bebłot), Partytury – wystawa manuskryptów Krzysztofa Pendereckiego, Rewizyta: Dali u Pendereckich – prace Mariana Eilego, Festiwal na piątkę – retrospekcja fotograficzna, Spotkanie publiczności z Elżbieta Penderecką – Promocja książki Pendereccy. Saga rodzinna, Maska – projekcja filmu w reżyserii braci Quay z muzyką Krzysztofa Pendereckiego De natura sonoris – opartego na kanwie twórczości Stanisława Lema, Promocje nagradzanych (m.in. ICMA i Grammy) płyt: Sony Classical – Penderecki(s) Sinfonietta’s, Oriental Trumpet concertos, Warner Classics – Penderecki conducts Penderecki
W trudnym pandemicznym roku 2020 odbyła się internetowa edycja festiwalu, w trakcie której premierowo wyemitowana została rejestracja monumentalnego dzieła Siedem bram Jerozolimy pod dyrekcją Mistrza Pendereckiego oraz zrealizowana i entuzjastycznie przyjęta podziemna impresja filmowa Agnus Dei.
Oprócz muzyki Patrona Festiwalu, Bacha, Haendla, Mozarta, Beethovena, Chopina, Dvořáka, Ravela, Strawińskiego, Poulenca, wykonywane były też kompozycje najnowsze, jak np. Koncert nr 2 na flet i orkiestrę Michaela Nymana dedykowany Massimo Mercellemu czy (premierowo) dedykowany Profesorowi Pendereckiemu utwór Joanny Wnuk-Nazarowej Quintetto per Archi – Ninna nanna. Koncerty i wydarzenia festiwalowe odbywały się nie tylko w podziemiach Kopalni Guido, gdzie Festiwal rozpoczął swoją egzystencję ale też w Strefie K8, Komorze Kompresorów, przekopach na tytułowym poziomie 320, w Kaplicy na poziomie 170, a także plenerowo w niecce i przy wylocie Sztolni Królowa Luiza oraz bardziej tradycyjnie, w zabrzańskich salach koncertowych – Domu Muzyki i Tańca oraz Filharmonii Zabrzańskiej. Festiwal gościł też na estradach Filharmonii Krakowskiej i wiedeńskiego Konzerthausu.